2.वर्ण व वर्णप्रकार

 

तोंडावाटून निघणाऱ्या मूलध्वनींना वर्ण म्हणतात.

मराठी भाषेत मूळ ४८ वर्ण आहे.

अ	आ	इ	ई	उ	ऊ
ए	ऐ	ओ	औ	अं	अः

क	ख	ग	घ	ङ
च	छ	ज	झ	त्र
ट	ठ	ड	ढ	ण
त	थ	द	ध	न
प	फ	ब	भ	म
य	र	ल	व	श

ष

स

ह

ळ

क्ष

ज्ञ

वर्णाचे प्रकार 

 १) स्वर :- 

ज्या वर्णाचा उच्चार दुसऱ्या वर्णाच्या मदतीशिवाय स्वतंत्र्यपणे होतो त्याला स्वर म्हणतात

          १२स्वर आहेत

अ आ इ ई उ ऊ ए ऐ ओ औ ऋ लृ

         स्वराचे प्रकार

१) ऱ्हस्व स्वर      :-  अ इ उ ऋ लृ   

२) दीर्घ स्वर       :-  आ ई ऊ ए ऐ ओ औ   

३) संयुक्त स्वर     :-  ए = अ+ इ/ई,

ऐ =आ + इ /ई,

ओ = अ + उ/ऊ,

औ = आ + उ/ऊ  

४) सजातीय स्वर    :-  अ - आ, इ - ई, उ – ऊ

५)विजातीय स्वर     :-  अ - ई,   आ - उ,   अ - इ,   अ - उ,   इ – ए,   उ – ए

२) स्वरादी :- २ स्वरादी आहेत 

अं (अनुस्वार)

अः (विसर्ग) 

स्वरादीना परवर्ण असेही म्हणतात                 

  

3) व्यंजन :-    ज्या वर्णाचा उच्चार हा अपूर्ण असतो त्यांना उच्चारासाठी स्वरांची मदत घ्यावी लागते त्याला व्यंजने म्हणतात.

व्यंजन लिहिताना वर्णाचा पाय मोडतात.

३४ व्यंजने आहेत

वर्गीकरण

    १) स्पर्श व्यंजन  :- एकूण =२५

क् ख् ग् घ् ङ

च् छ् ज् झ् त्र                       

ट् ठ् ड् ढ् ण्

त् थ् द् ध् न्

प् फ् ब् भ् म्

2)   अर्धश्वर   :-           य व र ल  =४

3)   घर्षण उष्मे :-               ष  श स   =३

4)   महाप्राण   :-        ह  =१

5)   स्वतंत्र      :-        ळ = १

6)   संयुक्त व्यंजने :-        क्ष ज्ञ

क्ष = क+ष

ज्ञ = ज+त्र (द+न+य)

मराठीत १४ महाप्राण व २० अल्पप्राण आहे

1) कठोर अघोष वर्ण    :-       क   च   ट   त   प

                             ख   छ   ठ   थ   क

2) मृदू / घोष वर्ण     :-        ग   ज   ड   द   ब

                             घ   झ   ढ   ध   भ

3) अनुनासिक / परसवर्ण :-       ङ   त्र   ण   न   म

वर्णाची उच्चारस्थाने

स्वर	व्यंजने	मुखाचा भाग	वर्णाचे नाव
अ आ	क ख ग घ ङ ह	कंठ	कंठय
इ ई	च छ ज झ त्र य श	तालू	तालव्य
ऋ	ट ठ ड ढ ण र ष ळ	मुर्धा	मूर्धन्य
लृ	त थ द ध न ल स	दंत	दंत्य
उ ऊ	प फ ब भ म	ओष्ठ	ओष्ठय
ए ऐ	-	कंठ + तालू	कंठतालव्य
ओ औ	-	कंठ + ओष्ठ	कंठौष्ठय
-	व	दंत + ओष्ठ	दंतौष्ठय
-	च छ ज झ	दंत + तालू	दंततालव्य